In Nederland gaan we langzaam naar een flexibeler planningssysteem, hiervoor worden interessante onderzoeken gedaan in binnen uit buitenland. Het boek ‘Seoulutions’ is zo’n onderzoek waarin Bart Reuser (NEXT architects) over zijn fascinaties voor de wijk Hongdae in Seoul praat.

De wijk is interessant, omdat er een continue dynamische transformatie plaatsvindt. Deze voordurende verandering komt vanuit verschillende lagen in de samenleving. Een creatieve private sector en een overheid die op de juiste manier samenwerkt en ondernemers stimuleert. 

Door het boek Seoulutions’ komen we erachter dat in de wijk Hongdae verschillende strategieën worden gebruikt voor de ontwikkeling van een dynamische stad. Wat bij ons onder reguliere planning valt, wordt in Seoul op een hele andere manier geïnterpreteerd. In de wijk Hongdae is het niet gebruikelijk om met eindbeelden te werken, maar de stad te laten ontwikkelen met oog voor kwaliteit die behouden en versterkt moet worden. Bijvoorbeeld een creatieve ondernemer die zich wil vestigen of een particulier die zijn huis wil uitbreiden met een tandartspraktijk of grand café. Dit kan een kwaliteit zijn voor de levendigheid in een bepaald district. Om deze ontwikkeling te stimuleren is er een flexibel programma mogelijk binnen de bouwenvelop (zie foto). De bouwenvelop wordt bepaald door de daglichttoetreding; een regel die garandeert dat er genoeg licht in de openbare ruimte toe treedt. Kwaliteit wordt gewaarborgd en aangemoedigd in soepele algemene regels en niet vastgelegd of afgebakend in een beeldkwaliteitsplan. Deze strategie zorgt voor een gevarieerd aanbod in diensten waar op dat moment vraag naar is en kan makkelijke aangepast worden.

“Seoul is een stad die zo ver kan verdichte als de openheid het toe laat”. Oftewel, zolang je openbare ruimte goed functioneert, mag je binnen de bouwenvelop met een flexibel programma groeien. “Openheid is belangrijk zodat de stad kan blijven ademen.” Als je goed kijkt naar de opbouw van de wijk Hongdae zie je een introverte woonwijk. Een wijk die gebouwd is voor de komst van de auto. De maat van het hele gebied wordt bepaald door smalle straatjes en woningbouw. Het gebied is daardoor uitermate geschikt voor voetgangers, alles is immers in de buurt. Interessant aan het nieuwe stedenbouwkundig plan is dat er juist niet is gekozen voor een verandering in de structuur van de wijk waardoor het zijn kleinschalige karakter behoud. Daarnaast wordt er ruimte gemaakt voor openbare plekken, dit wordt opgenomen in de stimuleringsregeling, waarbij de overheid eigen interpretatie van eigenaren stimuleert. Eigenaren kunnen zelf openbare ruimte realiseren op hun kavel, waardoor aan de hand van een privé ontwikkeling kleine ontmoetingsplekken ontstaan. 

Dit soort stimuleringen hebben ervoor gezorgd dat Hongdae een dynamische en sociaal actieve wijk is. Een ontwikkeling waar we in Nederland met de scheiding van functies totaal geen rekening meer mee houden. Binnen dit thema ligt een grote uitdaging, namelijk het beter kijken naar kwaliteiten die al bestaan en daarmee gebieden versterken, dynamischer of gevarieerder maken. Het verschil in hoog en laag dynamische gebieden: waar moeten we ons op concentreren voor dynamiek en waar niet. Hiervoor is het niet noodzakelijk om het hele systeem om te gooien, maar hebben we wel een mentaliteitsverandering nodig en betere onderzoek strategieën naar wat mogelijk is. “De essentie voor de toekomst is een stedenbouw te ontwikkelen waar ruimte voor flexibiliteit inzit.”

Het onderzoek gaat ook in op het oosterse en westerse mentaliteitsverschil. Waarbij vooral opvalt, de langzame mentaliteitsverandering in Nederland. Dit heeft te maken dat we in Nederland steeds vaster zijn geraakt in ons eigen planningssysteem. Bijvoorbeeld het thema ‘maakbare stad’, dat we nog niet kunnen loslaten. Werk heeft een nieuwe definitie gekregen en met de snelheid waarmee technologie verandert groeit dit. Wat opvalt is dat juridische systemen en projectontwikkelingen vanaf de eerste dag al achter lopen. In Hongdae is transformatie van de stad in multifunctionele gebieden de strategie, jezelf flexibel opstellen en kansen creëren voor verschillende ontwikkelingen. De mensen in Hongdae zijn bewust bezig met deze snelle veranderingen, in tegenstelling tot Nederland waar we nog wachten op economisch beter weer. “Bewustwording en herijking is nodig om opnieuw naar onze geconditioneerde stad te kijken, hoe werkt ons systeem en hoe kunnen we het verbeteren.” 

Bijvoorbeeld door naar ons bestemmingsplan te kijken waarin we alles proberen vast te leggen, ook wat we niet weten. De mentaliteit die daarbij past is  “regels maken voor een ander, uitzonderingen voor jezelf.” Binnen deze regelgeving is het moeilijk de regels letterlijk te nemen en onbegrijpelijk dat we daar toch invulling aan proberen te geven, omdat we voor een groot deel in het duister tasten. We zijn regels anders gaan interpreteren (te letterlijk). Van Seoul kunnen we met duidelijke voorbeelden leren hoe we anders kunnen nadenken over onze ruimte in Nederland. Het is hiervoor volgens Bart Reuser niet noodzakelijk om ons systeem te herorganiseren, maar wel onze denkmethodiek te herzien om de juiste vragen aan de juiste partijen te stellen bij stedelijke herstructurering. Voor snellere ontwikkelingen op vastgelopen projecten, braakliggende terreinen en leegstaande gebouwen zouden we dit soort stimuleringen meer moeten gaan toepassen. Echter moeten we hierbij wel de juiste conclusies trekken uit goede analyses die de dialoog aangaan met de werkelijke context van de locatie.

Het boek Seoulutions geeft ons een kijk in de Koreaanse strategieën en leert ons hoe we dit kunnen analyseren en toepassen. Simpele weergaves van complexe ontwikkelingen en heldere visualisaties van de daadwerkelijke verandering in Hongdae maken het des te meer interessant. ‘Seoulutions’ uitgever, Bond van Nederlandse Architecten (BNA), met dank aan Bart Reuser.